Terugblik, verdiepen en napraten na Tegenlicht: "Moeders van alle Mythen"

Na een introductie van Veerle en Laurens van Feniks die de avond hebben gehost, hebben onze gasten zich kort voorgesteld: Anja Meulenbelt, Belle Derks onderzoeker bij de universiteit Utrecht en schrijver van De Thuisblijfvader Tim Gouw.

Gelijk erna zijn we gaan kijken naar het eerste fragment uit de Tegenlicht uitzending.

In Fragment 1 vertelt Lucy Jones, schrijver van Moederteit uit eigen ervaring over moederlijk instinct, dat het vanzelf zou gaan om moeder te worden en hoe ze vanuit het Christendom veel idealen kreeg opgelegd in haar jeugd. Ze had het idee dat ze zichzelf moest opofferen om aan het moederlijke ideaal te voldoen en de gelukkigste tijd van haar leven te hebben.

Er is hierna met Anja gepraat over het single moederschap, voor wie destijds zowel emancipatie als moeder als wel als vrouw nog ontgonnen gebied was. Ze benadrukt hoe er vroeger toch ook wel dingen makkelijker waren, neem bijvoorbeeld alles rond financiën. Daar komt op dit moment veel meer bij kijken. En er is meer dan alleen de man/vrouw verhouding die het lastig maakt. 
“Als er weer een vrouw door het glazen plafond gaat, wie ruimt er dan de scherven op?”

Belle ziet vanuit onderzoek ook interessante verwachtingen rondom die man/vrouw rolverdeling. “Een meerderheid van de stellen heeft vóór het ouderschap een veel meer gelijke verdeling van deze rollen voor ogen, dan dat in de praktijk gebeurt als er eenmaal kinderen zijn.”

Tim stipt aan: het beeld van vaders als “kluns”, als een cabaretier op het podium over deze dingen praat gaat het vaak over een nieuwbakken papa die onhandig met de kinderwagen de trap af zeult, das lachen… Men heeft geen hoge verwachtingen van een nieuwe papa binnen het gezin. En dat werkt weer in de hand dat áls een papa eens aanwezig is bij het babyzwemmen daar bewondering voor is, met als gevolg een verheerlijking van het vaderschap als deze vader wel iets onderneemt. Man en vrouw willen wel een gelijkwaardige rol maar dat lukt vaak niet, met als gevolg het in stand houden van de ongelijke verdeling.

In Fragment 2 bespreekt Schrijver Aminatta Forna dat het concept van het kerngezin met twee werkende ouders buitenshuis nog een vrij nieuw begrip is: “vroeger was het opvoeden en huishouden totaal gemeenschappelijker georganiseerd, toen alle arbeid nog binnenshuis plaatsvond”. Historica Noëmie Willemen bespreekt hoe kinderen krijgen nu een levenstijlkeuze lijkt en een privé aangelegenheid, maar we lijken te vergeten dat we als maatschappij collectief leunen op die komende generatie.

Anja Meulenbelt haakt hier op aan dat het verschil tussen werken voor geld en werken voor gezin echter nog niet zo heel oud is. Tegenwoordig hebben we te hoge verwachtingen van de geëmancipeerde vrouw: het liefst fulltime werken, maar ook het kind opvoeden, hoe kan dat eigenlijk? “Nou, dat kan dus helemaal niet.”

En Tim: “Daar komt die babyboete om de hoek kijken: de vrouw die kiest voor het kind en de opvoeding. De babyboete voor de mama, en de babybonus voor de papa, als deze kan kiezen voor een gelijke(re) rolverdeling.”

Hoe komt het toch dat het moeilijk is in de praktijk een vertaal slag te maken? Tim haalt aan dat de cultuur onder vaders ook niet mee helpt. Ze denken misschien dat mede vaders niét kiezen voor een gelijke rolverdeling en zijn bang niet aan de verwachting van andere vaders te kunnen voldoen. Zo kunnen ze bang zijn minder mannelijk te zijn wanneer ze inkomen moeten inleveren. Die onderlinge ‘mannelijke’ verwachtingen van elkaar beperkt.”

De maatschappij werpt hier ook barrières op volgens Bella, neem de onderzoeken die zijn gedaan naar wat er gebeurt als een vrouw méér verdient als haar mannelijke partner. Deze vrouw zal nóg meer proberen te compenseren binnen het gezin. Hoe kan opvoeden ook een collectieve verantwoordelijkheid worden?

Anja haalt ook aan dat uit het “kerngezin” niet persé de “beste” opgroeisituatie is voor kinderen, uit onderzoek kwam dat 3 of meer ouders het meest wenselijke is. Het is heel goed is voor de ontwikkeling van kinderen om een diversiteit aan ouders en rolmodellen te hebben.

In Fragment 3 zien we de jonge alleenstaande moeder Eef. Ze hoort dat het alleen, met een keizersnede, toch heel ingewikkeld zal zijn in de kraamperiode. Ze kiest ervoor om heel nauwkeuring van te voren – met een excelsheet- al de zorg in te richten met mensen om haar heen: vrienden, familie, buren.

Aan Anja Meulenbelt wordt gevraagd: Is dit een toekomstbeeld? Moeten we gewoon met een excelsheet aan de slag? Ze benadrukt dat er veel vormen van collectief moederschap bestaan, in de jaren 60/70 was dit veel gewoner. Daar was het veel gebruikelijker om op elkaar, en elkaars kinderen te letten. Maar het kan nu nog steeds, we moeten loskomen van alleen opvoeden, weer meer het collectieve opzoeken.

Tim geeft aan dat hij ziet wel iets in de Excellijstjes ziet: laat er maar duidelijkheid zijn over alle dingen die je als ouder staat te wachten en maak expliciet (ook voor vaders!) welke mentale las en organisatorische verantwoordelijkheid er allemaal bij komt kijken. Denk aan traktaties op school en doktersbezoeken.
 
Biologisch gezien blijkt de “zorg” hormonen die ons gedrag sturen ook bij vaders aan gaan als ze in contact komen met baby’s. Belle ziet dat dit soort nieuw onderzoek enorm helpt om het argument dat alleen de moeder biologisch geschikt is voor de zorg te ontkrachten.

In Fragment 4 zien we kraamverzorger Joyce, ze is het levende voorbeeld van “it takes a village to raise a child”. De geregelde 8 dagen kraamzorg is een vorm van geïnstitutionaliseerde collectieve zorg. Maar Joyce haar cliënten voelen als familieleden en ze zorgt vanzelfsprekend soms onbetaald voor hen ook buiten de officiële 8 dagen kraamhulp en buiten haar werktijden.

Hoe kunnen we na de kraamperiode de zorg beter maken? Belle Derks bevestigd dat we de zorg na de geboorte nog best goed geregeld hebben, de kraamzorg, kinderopvang, maar daarna komt de klad erin, en is de zorg veel minder goed geregeld. Tim ziet dat vaders mannen echt elkaar hiermee moeten gaan aanmoedigen en zelfs te koop mee mogen gaan lopen om zorgzaam te zijn. Belle zegt dat als zij zich collectief zouden organiseren er pas echt een beweging op gang zou komen. “Als vaders nu eens collectief de straat op zouden gaan om meer ouderverlof op te eisen, dan geef je een krachtig signaal naar werkgevers en de politiek!”

Anja Meulenbelt benadruk meermaals dat er écht meer collectieve waardering komen voor het moederschap. “Moeders buitenshuis laten werken om met de verdiensten je kind beter op denken te kunnen voeden? Dat denkbeeld, daar moeten we vanaf. Maar we willen niet terug naar de tijd dat vrouwen alleen thuisbleven. Stel dat we dat zouden doen: dan valt het kapitalisme helemaal om! En als we Simone de Beauvoir hadden gevolgd, en iets zouden bijdragen aan de maatschappij door géén kinderen te nemen… dan is er geen volgende generatie om voor ons te zorgen en onze banen over te nemen.”

Ze sluit af met een oproep dat er een verandering in onze mentaliteit moet komen. Één van de bezoekers startte daar over al een bijdrage, met de oproep hier samen over verder te praten: Oproep: is het tijd voor veranderingen in mentaliteit? - kenniscloud

Vragen uit de zaal:
“Hoe zit het eigenlijk met die rolverdeling binnen vader/vader gezinnen?”
Tim: Hier zie je vaak dat een ongelijke verdeling veel minder aanwezig is, en dat kan een goed voorbeeld zijn voor heteromannen.

“Wat moeten we aan met de rolverdeling, als er na een relatie breuk nieuwe gezinnen ontstaan, met nieuwe partners?”
Anja: dat is een lastige, we hebben wel een mooi model gemaakt voor hoe het hoort te gaan als alles goed gaat, maar modellen voor wat we moeten doen zijn er nog niet.